یا علی گفتیم و عشق آغاز شد

در شبهات در مورد مسئله غدیر

به مناسبت فرا رسیدن بزرگترین عید شیعیان «غدیر» با دو تن از اساتید حوزه علمیه گفت‌وگو کردم تا به مهم‌ترین شبهات پیرامون غدیر و تشیّع پاسخ بدن.

متن کامل گفت‌وگوها در پی می‌آید:

* تشیّع، تجلی اسلام ناب پیامبر (ص) است

حجت‌الاسلام محمدابراهیم اعرابی، با اشاره به معنای واژه تشیّع و کاربرد آن گفت: «تشیّع» مفهوم و محتوای یک مکتب فکری مشخص یا همان مکتب اهل‌بیت (ع) است که در زمان پیامبر شکل گرفته است، اما مفهوم امروزی این واژه در دوران پس از پیامبر (ص) رواج یافته است. باید میان مفهوم تشیّع که همان اسلام ناب محمدی (ص) است و بروز اجتماعی آن که متعلق به دوران پس از پیامبر است، تفاوت قائل شد.

وی افزود: در زمان خود پیامبر (ص) نیز واژه «شیعه» از سوی ایشان به کار رفته است. پیامبر ذیل آیه هفتم سوره بیّنه، به امیرالمؤمنین علی (ع) اشاره کرد و گفت: «إن هذا وشیعته لهم‌الفائزون» و یا در روایت دیگری نقل شده است که پیامبر (ص) خطاب به امیرالمؤمنین علی (ع) گفت: «ستقدم علی الله أنت و شیعتک راضین مرضیین»، یعنی تو و پیروان تو بر خدا وارد می‌شوید، در حالی که هم شما از خدا خشنود هستید و هم خداوند از شما خشنود است.

این استاد حوزه علمیه، صرف به کار رفتن واژه شیعه از سوی پیامبر (ص) را دلیلی بر پایه‌گذاری تشیّع در زمان ایشان ندانست و گفت: پیامبر واژه شیعه را در زمان‌های دیگری نیز به کار برده است، از جمله «شیعه آل‌ابوسفیان» که از سوی خود رسول اکرم (ص) به کار رفته است.

وی افزود: این واژه در کلام پیامبر، بیشتر به معنای اتباع و پیروان بوده است و در دوران بعد از ایشان بود که تشیّع به عنوان یک اصطلاح، کاربرد پیدا کرد. البته این بدان معنا نیست که بخواهیم شیعه را یک جریان فکری متأخر از زمان پیامبر (ص) بدانیم.

اعرابی، معتقدان به پیدایش تشیّع پس از رحلت پیامبر را مرتبط به ماجرای پس از سقیفه دانست و ادامه داد: عده‌ای پیدایش شیعه را در مقابل حکومت خلیفه سوم مرتبط می‌دانند. گروه دیگری نیز قدرت یافتن حکومت علی (ع) زمینه‌ساز پیدایش شیعه می‌دانند. عده‌ای نیز پیدایش تشیّع را به ایام پس از شهادت امام حسین (ع) مرتبط می‌دانند. حتی عده‌ای معتقدند که تشیّع، اسلامی ایرانی است.

وی با بیان اینکه تشیّع، همان اسلام ناب محمدی (ص) است، ادامه داد: ما فهم عمیق و بی‌شائبه از اسلام را تشیّع می‌خوانیم. تشیّع، قرائتی از اسلام نبوی است که پس از رحلت نبی اکرم (ص) غروب کرد. تشیّع پس از رحلت پیامبر تجلی یافت و این تجلّی به صورت تدریجی بود و به دست ائمه معصومین (ع) در طول تاریخ ظهور کرد و حتی ممکن است که بخش‌هایی از آن هنوز بروز نکرده باشد و با ظهور امام زمان (عج) به صورت نهایی بروز و ظهور کند.

* اعتراض نکردن به رأی سقیفه از سوی علی (ع) در راستای حفظ اسلام بود

اعرابی، با اشاره به رویدادهای زندگانی پیامبر پس از حجة‌الوداع تا زمان رحلت گفت: در این بازه زمانی، در مورد رخ ‌دادن برخی حوادث در بین اهل تشیّع و تسنّن، اختلاف نظری وجود ندارد، اما در مورد دلالت آن‌ها اختلاف است.

به عنوان مثال، تشیّع معتقد است که خطبه پیامبر در غدیر خم و جمله «من کنت مولاه فهذه علی مولاه» دلالت بر «ولایت و امامت» امیرالمؤمنین علی (ع) است، اما اهل تسنن، تنها «محبت» را از واژه «مولا» برداشت می‌‌کنند. بنابراین، بر اصل صدور این خطبه و رخ‌ دادن واقعه غدیر، در بین هیچ یک از اهالی تشیع و تسنن، اختلافی وجود ندارد.

این استاد حوزه با تأکید بر اینکه اهل تسنن معتقدند که سقیفه، جریانی کاملاً عادی است و برنامه‌ای از پیش تعیین‌ شده نبوده است، ‌ادامه داد: اهل سنت عنوان می‌کنند که اگر سقیفه، ماجرایی غیرطبیعی بود، پس چرا از سوی همگان پذیرفته شد و اقدامی برای برملا کردن فتنه‌انگیز بودن آن صورت نگرفت.

وی ادامه داد: تشیّع معتقد است که ماجرای سقیفه، ماجرایی از پیش تعیین ‌شده و مدیریت ‌شده بوده است و یکی از دلایل آن را، سر باز زدن افراد صاحب نظر و بانفوذ از حضور در سپاه «أسامه» و در واقع، سرپیچی از فرمان پیامبر (ص) عنوان می‌کنند. همچنین ممانعت از دادن قلم و دوات در آخرین ساعات عمر پیامبر به ایشان نیز یکی دیگر از این دلایل است، چرا که بیم داشتند پیامبر، جانشین خود و رهبر مسلمین را به صورت کتبی نیز معرفی کند.

این کارشناس علوم دینی، یکی دیگر از مهم‌ترین دلایل غیرعادی بودن ماجرای سقیفه را بی‌توجهی به ماجرای غدیر و معرفی جانشینی امیرالمؤنین علی (ع) دانست و گفت: در صلاحیت علی (ع) برای جانشینی پیامبر (ص) نباید شکی به دل راه داد، چرا که ویژگی‌های علی (ع) بسیار بارز و برای همه پذیرفته بود.

وی افزود: از جمله ویژگی‌های بارز حضرت علی (ع)، ولادت ایشان در خانه کعبه و بزرگ‌شدن در دامن پیامبر (ص) از سن ۴ سالگی، نخستین اسلام آورنده به دین پیامبر، خوابیدن در بستر پیامبر در ماجرای «لیلة‌المبیت»، اعلام آمادگی و حمایت از پیامبر در دعوت عمومی پیامبر و ازدواج با دختر پیامبر است.

اعرابی تأکید کرد: علی (ع) از ماجرای سقیفه به وضوح در خطبه «شقشقیه» ابراز ناخرسندی کرده است، همچنین در فردای سقیفه، به صراحت به خلیفه دوم گفت که «أفسدّ علینا امورنا» یعنی امور ما را بر هم زدی و حق ما را رعایت نکردی! خلیفه دوم نیز منکر این موضوع نشد، اما دلیل دخالت خود در سقیفه را جلوگیری از فتنه بیان کرد.

این استاد حوزه علمیه با تأکید بر عدم پذیرش رأی شورای سقیفه از سوی امیرالمؤمنین (ع) گفت: امام علی (ع) برای جلوگیری از تفرقه و خونریزی بین مسلمانان، نتیجه سقیفه را پذیرفت. همچنین وی نمی‌خواست دین فاسد شود و کفر بازگردد.

اعرابی در پایان تصریح کرد: علی (ع) در خطبه سوم نهج‌البلاغه، به صراحت از تنهایی و بی‌یاور بودن برای عدم اقدام در ماجرای سقیفه نام می‌برد. همچنین علی (ع) با توجه به سفارش پیامبر به «صبر»، تلاشی برای بر هم زدن رأی شورای سقیفه نکرد.

* روایت غدیر، روایتی متواتر است

حجت‌الاسلام سیدحسین تولّایی با اشاره به واقعه بزرگ و تاریخی غدیر گفت: در اصل واقعه غدیر، هیچ اختلافی بین علمای اهل تسنّن و تشیع وجود ندارد و روایت غدیر، روایتی مُتواتر است.

وی در تعریف روایت متواتر گفت: حدیث متواتر یعنی حدیثی که سلسله راویان آن در هر طبقه به اندازه‌ای زیاد باشد که امکان توافق آنها بر کذب به طور عادی غیرممکن باشد. در روایت غدیر نیز تعداد راویان در طبقه صحابه بیش از یکصد نفر است.

این استاد حوزه، اختلاف تشیع و تسنن را در تعریف واژه «مولا» بیان کرد و ادامه داد: اهل تسنن معتقد است که مراد پیامبر از واژه «مولا» در عبارت «من کنت مولاه فهذا علی مولاه»، «دوستی» است، در صورتی که شیعه، اتلاق قید مولا به علی (ع) را به عنوان ولی و سرپرست در نظر می‌گیرد. برای اثبات این موضوع نیز دلایل متعددی وجود دارد.

* منابع اهل تسنّن بر نزول آیه «اکمال» در روز غدیر صحّت گذاشته‌اند

تولّایی، یکی از دلایل اثبات ولایت و سرپرستی علی (ع) در واقعه غدیر را آیه «اکمال» عنوان کرد و گفت: به راستی آیا بیان این نکته از سوی پیامبر که علی (ع) دوست کسی است که پیامبر نیز با او دوست است، اینقدر مهم است که خدا در قرآن می‌فرماید «امروز دین شما را کامل کردم»؟
وی اظهار داشت: در برخی مصادر اهل سنت، مراد از آیه «الیوم اکملت لکم دینکم» را روز عرفه عنوان می‌کند که همگی آنها از نظر سندی ضعیف هستند، چرا که در سلسله راویان آنها، یا خلیفه اول وجود دارد و یا معاویه که آراء آنها در نزد شیعه اعتبار و حجیت ندارد. ضمن اینکه بسیاری از اهل سنت، از جمله «جلال‌الدین سیوطی شافعی»، «حافظ ابوالقاسم حسکانی»، «سبط ابن جوزی»، «ابن کثیر»، «سجستانی» و «محمد بن جریر طبری» روایت نزول آیه «اکمال» در غدیر را در کتب خود نقل کرده‌اند.

* آیه «سأل سائل» دلیل بر ولایت امام علی (ع) است

تولایی، یکی دیگر از دلایل شیعه مبنی بر ولایت امیرالمومنین علی (ع) را آیه «سَأَلَ سائِلٌ بِعَذابٍ واقِعٍ، لِلْکافِرینَ لَیْسَ لَهُ دافِعٌ» عنوان کرد و گفت: خداوند در این آیه می‌فرماید، کسی را یارای کمک به کسی که درخواست وقوع عذاب کرد، نیست.

این کارشناس علوم دینی در مورد ارتباط این آیه با واقعه غدیر گفت: بیش از ۲۰ تن از علمای اهل سنت از جمله «هروی»، «ابواسحاق ثعلبی» و «حاکم حسکانی» نقل می‌کنند که این آیه در شأن «حارث‌ بن نعمان فهری» نازل شده است. وی هنگامی که جمله «من کنت مولاه فهذا علی مولاه» را از زبان سایر صحابه شنیده بود، هرچه سریع‌تر خود را به پیامبر رسانید و گفت: ای محمد! ما به دین تو ایمان آوردیم، نماز خواندیم، زکات دادیم، روزه گرفتیم و هرچه گفتی انجام دادیم، اما اکنون می‌گویی که به ولایت پسر عمویت علی نیز ایمان بیاوریم؟!

وی ادامه داد: حارث که از صحت این گفتار پیامبر مطمئن شد، با عصبانیت به سمت شتر خود بازگشت و گفت: خدایا! اگر گفتار محمد حق است، سنگی از آسمان فرو بفرست و مرا عذاب کن. نقل است که هنوز به شتر خود نرسیده بود که سنگ از آسمان افتاد و به سر وی اصابت کرد و کشته شد و در این هنگام آیه «سأل سائل» نازل شد.

* چرا نام علی (ع) در قرآن نیامد؟

تولایی، یکی دیگر از شبهات وارد شده به غدیر را عدم ذکر نام مبارک امام علی (ع)‌ در قرآن بیان کرد و گفت:‌ عده‌ای از اهل سنت نسبت به تشیّع اشکال می‌کنند که اگر به درستی، خلافت و امامت علی (ع) حق بود، پس چرا نامش در قرآن ذکر نشد تا مانع از ظهور اختلاف شود؟

این استاد حوزه علمیه در پاسخ به این شبهه گفت: قرآن، کتاب کلیات است و تمام مسائل به صورت کلّی در آن بیان می‌شود، مثلاً در قرآن گفته می‌شود که نماز بخوانید، اما کیفیت و چگونگی آن بیان نشده است. ضمن اینکه عداوت و دشمنی با اهل بیت و خاندان پیامبر (ص) به حدی بود که شاید اگر نام مبارک آنها در قرآن ذکر می‌شد، عده‌ای درصدد تحریف قرآن برمی‌آمدند.

تولایی ادامه داد: شاید دلیل اصلی عدم ذکر نام اهل‌بیت در قرآن را بتوان تمییز دادن مؤمن و مسلمان واقعی از مسلمان غیرواقعی دانست. یکی از امتحانات الهی، ایمان داشتن به امامت علی (ع) است و اگر این مورد در قرآن ذکر می‌شد، این امتحان دیگر ارزش نداشت.

* تعصب بی‌جا اسلام را از مسیر اصلی منحرف می‌کند

تولایی با انتقاد از تعصّب کور برخی مسلمانان گفت:‌ تعصب شیعه، تعصبی آگاهانه و از روی عقل و منطق است، اما برخی، به صورت موروثی در عقاید خود تعصب به خرج می‌دهند. شیعه برای اثبات بسیاری از موارد از کتب و مصنّفات اهل سنت روایت نقل می‌کند، اما اهل سنت، کتب روایی شیعه را قبول ندارند.

این استاد حوزه ادامه داد: در بزرگ‌ترین کتاب حدیثی اهل تسنن، یعنی «صحیح محمد بن اسماعیل بخاری» از امیرالمومنین علی (ع) که خلیفه چهارم آنها نیز هست، کمتر از ۳۰ روایت ذکر شده است، این در حالی است که از ابوهریره که تنها ۱۸ ماه محضر پیامبر را درک کرده است، نزدیک به ۴۵۰ روایت ذکر شده است، آیا این تعصبی بی‌دلیل نیست؟!

تولایی در پایان تصریح کرد: در صحیح بخاری هیچ اشاره‌ای به روایت غدیر که بیش از یکصد راوی در طبقه صحابه دارد، نشده است. این در حالی است که اهل تسنن به عدالت صحابه معتقد هستند، بنابراین عدم ذکر حدیث غدیر در بزرگ‌ترین جامع حدیثی اهل تسنن، خود دلیل دیگری بر اثبات ولایت علی (ع) است.

- – - – - – - – - -

کلمات کلیدی : پاسخ به شباهات در مورد غدیر حل مسئله غدیر پاسخ به شبهات سنیها در مورد مسئله غدیر حق با علی است پاسخ به سوالات ماجرای غدیر و سقیفه برتری علی بر خلفا دلایل منطقی و عقلی بر رد مسئله غدیر عید غدیر مطالب متفرقه در مورد غدیر غدیر خم